Na przełomie lipca i sierpnia bieżacego roku, po dość skomplikowanym procesie kalibracyjnym, Obserwatorium UwB z powodzeniem zaczęło przesyłać w świat wyniki obserwacji o dużym znaczeniu naukowym, mówiąc precyzyjnie - przesyłać je do systemu BHTOM.

BHTOM (Black Hole Target and Observation Manager) to internetowy system do zarządzania i koordynacji obserwacji astrofizycznych, umożliwiający badaczom efektywne śledzenie, priorytetyzowanie i monitorowanie szerokiej gamy zjawisk przejściowych i zmiennych.

Obsługuje szeroki zakres celów, w tym supernowe, zjawiska rozerwania pływowego, rentgenowskie układy podwójne, gwiazdy nowe, zjawiska mikrosoczewkowania grawitacyjnego, gwiazdy zmienne i kwazary. BHTOM integruje narzędzia do planowania obserwacji, pobierania nowych alertów oraz wizualizacji i analizy krzywych blasku. Platforma automatycznie przetwarza obrazy z ponad 130 teleskopów na całym świecie, o średnicy od 0,2 m do 2,5 m, wykonując wysokiej jakości fotometrię z funkcją rozproszenia punktu (PSF) i standaryzując wyniki do fotometrii syntetycznej Gaia.

BHTOM służy globalnej społeczności astronomicznej, optymalizując działania następcze i maksymalizując korzyści naukowe z nowych obserwacji i danych historycznych uzyskanych z licznych badań publicznych. Dzięki swojej prostocie i automatyzacji w obsłudze i przetwarzaniu danych, BHTOM jest cennym narzędziem zarówno dla profesjonalnych astronomów, jak i amatorów. 

Jako pierwsze obiekty obserwacyjne rozważyliśmy dwa dość skrajne przypadki. Na potrzeby testów chwilowym kryterium doboru obiektu do obserwacji była jego jasność - chcieliśmy sprawdzić działanie systemu zarówno na dość jasnym obiekcie jak i na bardzo słabym.

Wybranym "jasnym" obiektem została gwiazd T CrB, czyli gwiazda zmienna oznaczona literą T , która świeci na tle gwiazdozbioru Korony Północnej (łac. CrB).  Jest to układ podwójny złożony z czerwonego olbrzyma i białego karła. Gwiazda ta ma typowo obserwowaną wielkość gwiazdową w granicach 10 mag - jest niewidoczna gołym okiem, ale w dużej lornetce, czy małym teleskopie już tak !

Ze względu na bliskość obu składników, w układzie ma miejsce transfer masy: wodór z rozdętego czerwonego olbrzyma opada poprzez dysk akrecyjny na powierzchnię białego karła, gromadząc się, aż do eksplozji termojądrowej, która usuwa nagromadzoną materię. Jest ona obserwowalna z Ziemi jako krótkotrwałe, bardzo silne pojaśnienie. Podczas eksplozji jasność gwiazdy wzrasta około 1500 razy, osiągając wielkość gwiazdową około 2,5 mag. Cykl powtarza się co około 80 lat, co sprawia, że T CrB jest klasyfikowana jako nowa powrotna. Ostatni wzrost jasności zanotowano w 1946 roku, wobec tego cały świat astronomiczny czeka z niecierpliwością na kolejny "wybuch", który może mieć miejsce nawet już za kilka miesięcy.

Z tego też powodu tej gwieździe poświęcimy sporo czasu obserwacyjnego na naszym teleskopie.
Wyniki obserwacji będzie można śledzić na stronie: https://bh-tom2.astrolabs.pl/targets/TCrB/

Obiekt "ciemny" - tutaj wybraliśmy "creme de la creme", kończące się powoli zjawisko mikrosoczewkowania grawitacyjnego o oznaczeniu AT2025mau. Obiekt o jasności ok. 17 mag, czyli jasności praktycznie nieosiągalnej dla małych amatorskich teleskopów, został odkryty przez chińskie automatyczne przeglądy nieba w dniu 25.05.2025 r. Maksimum efektu mikrosoczewkowania miało miejsce w dniu 18 czerwca 2025r.

Nasza obserwacja znajduje się już na zboczu opadającym krzywej blasku, jednak daje się zauważyć, że zjawisko jeszcze ciągle trwa - obiekt nie osiągnął jeszcze wartości jasności z okresu swojego odkrycia.

Aby mikrosoczewkowanie grawitacyjne miało miejsce, na jednej linii muszą znaleźć się: odległe świecące źródło (np. gwiazda), obiekt soczewkujący (np. gwiazda neutronowa, czarna dziura) oraz obserwator na Ziemi. Obserwowalnym efektem mikrosoczewkowania grawitacyjnego jest pojaśnienie, a następnie pociemnienie soczewkowanego źródła. Skala czasowa takiego zjawiska mikrosoczewkowania zawiera się w przedziale od godzin do kilkuset dni i trwa tyle ile względne ułożenie źródła, soczewki i obserwatora na jednej linii. Mikrosoczewkowanie grawitacyjne jest czułe zarówno na jasne jak i ciemne zwarte obiekty soczewkujące. Obecnie jest ono używane do poszukiwań pozasłonecznych układów planetarnych, ciemnej materii oraz badania profili temperaturowych dysków akrecyjnych w soczewkowanych kwazarach.

Obserwacja tego obieku była jednym z pierwych testów jak "głęboko" może sięgnać w niebo teleskop Obserwatorium, czyli jaki najsłabszy obiekt możemy zarejestriować na fotografii wykonanej kamerą astronomiczną, sprzęgniętej z tym teleskopem. Z naszej obserwacji fotometrycznej w filtrze "g" system BHTOM wyliczył jasność obiektu jako prawie 18 mag przy czasie naświetlania klatki 300 s. To dobry wynik jak na obserwatorium położone w mieście, ale będzie jeszcze lepszy, jeśli spróbujemy bardziej zredukować zanieczyszczenie świetlne pochodzące od świateł ulicznych umiejscowionych w okolicy budynku Obserwatorium.

Dołaczenie do systemu BHTOM jest grupowym wysiłkiem pracowników Obserwatorium - prof. Marka Nikołajuka, mgr inż. Wojciecha Burzyńskiego oraz mgr Ernesta Głowackiego. Zapraszamy do powiększenia zdjęć i przeczytania ich opisów.